50 Semana de Música do Corpus – Festival Cidade de Lugo
Mércores, 7 de xuño de 2023 – Círculo das Artes de Lugo, 20:30 h
Roberta Invernizzi, soprano
Ars Atlántica
Manuel Vilas, dirección
ROBERTA INVERNIZZI, soprano
ARS ATLÁNTICA
Rosalía Gómez Lasheras, piano romántico
Sara Ruiz, viola da gamba
Mariña García-Bouso, violín barroco
José Manuel Dapena, guitarra romántica
Manuel Vilas, arpa barroca, proxecto artístico e dirección
MONTE/VERDI…A arte da redución operística. 300 anos de ópera italiana fóra dos teatros, de Claudio Monteverdi a Giuseppe Verdi
Gaetano Donizetti – Abertura de Don Pasquale.
Transcrición anónima para piano (París, c. 1848)
Vincenzo Bellini – Casta Diva, cavatina de Norma.
Arranxo anónimo para voz e piano (Madrid, c. 1833)
Alessandro Scarlatti – Crudo no, aura lieve ma infesta, aria de La Rosmene.
Versión reducida da época, autor anónimo
Antonio Vivaldi – Io son quel gelsomino, aria de Arsilda, Regina di Ponto.
Adaptación anónima para voz e continuo (principios do s. XVIII)
Giuseppe Verdi – Fantasía para guitarra sobre motivos da Traviata.
Julián Arcas (1832-1882)
Gioachino Rossini -Tu che accendi questo core, cavatina de Tancredi.
Arranxo para voz e guitarra por Ventura Maria de Ripa (ss. XVIII-XIX), (Madrid, c. 1818)
Niccolo Piccinni – Aria transcrita para violín da ópera La Cecchina.
John Walsh (Londres, 2º metade século XVIII)
Giovanni Paisiello – Begli occhietti, aria da ópera Don Chisciotte della Mancia. Arranxo de Manuel Vilas segundo prácticas da época (versión de Nápoles, 1769)
Antonio Cesti – Intorno all’idol mio, aria en versión reducida de L’ Orontea.
Anónimo do século XVII
Giuseppe Verdi – Oh nel fuggente nuvole, escena e aria de Attila.
Reducións anónimas para voz e piano (c. 1846)
Claudio Monteverdi – Lamento da ópera Ariadna.
Tocata-improvisación para arpa de Manuel Vilas
–Tu sei morta da ópera Orfeo.
–Ecco pur ch’a voi ritorno da ópera Orfeo.
Arias reducidas para soprano e baixo (manuscritos anónimos, s. XVII)
Monte/Verdi
A arte da redución operística. 300 anos de ópera italiana fóra dos teatros, de Claudio Monteverdi a Giuseppe Verdi.
O presente programa é unha aposta novidosa e heterodoxa. A ópera xa dende os seus comezos saíu dos teatros para formar parte da vida privada e pública da xente. As melodías dos seus personaxes non tardan en introducirse en salóns, fogares, festas, recepcións, banquetes, xardíns, desfiles, balnearios, igrexas, prostíbulos, salas de xogo, conventos, palacios, catedrais e demais ámbitos. A ópera causa furor e o público non se conforma con gozala só nos teatros, sería realmente un fracaso se se limitase só a este espazo; por esta razón pronto empezan a circular arranxos e adaptacións de mil e unha formas para que ninguén, ben sexa tocándoa un afeccionado tranquilamente na súa casa ou ben contratando a músicos, se quedase sen gozar dunha famosa aria ou calquera pasaxe que estivese de moda. Evidentemente, o arranxo, adaptación ou transcrición para un ou poucos instrumentos era un recurso obrigado para moitos destes ambientes, onde loxicamente dispor dunha orquestra era absolutamente inviable.
Neste recital presentamos un variado repaso por un fenómeno complexo, o da ópera italiana como parte da vida privada a través de 300 anos. De maneira sucinta adiantarei algunhas das curiosidades que presenta este programa, cun repertorio en ocasións moi coñecido pero en versións coetáneas aos seus orixinais que nos resultan realmente chamadoras. Aquí poderán escoitar cousas tan singulares como partes do protagonista do Orfeo de Monteverdi en versión para soprano; arias sen as longas introducións instrumentais dos seus orixinais, como a famosa Casta Diva de Bellini, e os exemplos de Vidaldi e Cesti, arranxos moi afastados no tempo pero con moito en común; unha aria para violín só sen acompañamento, unha práctica moi habitual no Londres do dezaoito e que hoxe se nos presenta como estrañísima, e un Rossini para voz e guitarra, adaptando a orquestra ao son e recursos deste instrumento.
En xeral, hoxe parécenos que hai moita distancia entre Monteverdi e Verdi, pero, sinceramente, creo que hai moito máis en común do que normalmente pensamos. Demostrar isto é o que pretendemos, ademais de dar visibilidade a unha maneira de ver a música teatral á que se prestou moi pouca atención.
Manuel Vilas
Roberta Invernizzi
Nacida en Milán, estudou piano e contrabaixo antes de comezar os seus estudos de canto con Margaret Heyward. Especializada no repertorio barroco e clásico, é hoxe unha das máis eminentes solistas neste ámbito. Cantou na maior parte dos teatros máis importantes de Europa e os EUA, traballando con directores como Nikolaus Harnoncourt, Ivor Bolton, Ton Koopman, Gustav Leonhardt, Frans Brüggen, Jordi Savall, Alan Curtis, Giovanni Antonini, Fabio Biondi, Antonio Florio, Rinaldo Alessandrini e Ottavio Dantone, colaborando regularmente con agrupacións como Concentus Musicus Wien, Accademia Bizantina, Il Giardino Armonico, Cappella de la Pieta dei Turchini, Concerto Italiano, Europa Galante, Ensemble Matheus, Orquestra Barroca de Venecia, Archibudelliy RTSI Lugano.
Cantou o papel de Armida no Rinaldo de Handel no Teatro alla Scala de Milán; Nerone na Agrippina de Haendel con Alan Curtis, no Teatro Real de Madrid; o rol titular na Satira de Cavalli no Teatro San Carlos de Nápoles; Olimpiade de Galuppi con Andrea Marcon e a Orquestra Barroca de Venecia no Teatro La Fenice; Ercole sul Termodonte de Vivaldi e Virtu degli Strali d´Amore con Fabio Biondi no Teatro La Fenice…
En recentes aparicións cantou os papeis principais de obras como a Misa en do menor e Davide Penitente de Mozart no Musikverein de Viena e no Styarte Festival con Harnoncourt; o papel titular de Sant´Elena al Calvario con Biondi no Festival de Salzburgo; Acis, Galatea e Polifemo no Festival de Salzburgo con Il Gardino Armonico; La Santissima Trinità de Scarlatti no Théâtre des Champs Elysées de París e en Palermo con Europa Galante; Trionfo del Tempo de Handel con Martin Haselböck e La Vergine dei Dolori no Teatro San Carlos de Nápoles con Rinaldo Alessandrini. En setembro de 2009 foi aclamada pola súa intervención no Orfeo de Monteverdi no Teatro alla Scala de Milán baixo a dirección de Rinaldo Alessandrini coa dirección escénica de Robert Wilson.
Participou en máis de 80 rexistros discográficos, moitos deles foron primeiras gravacións mundiais, para selos como Sony, Deutsche Grammophon, EMI/Virgin, Naïve, Opus 111, Symphonia, Glossa… Algunhas delas foron recoñecidas pola crítica especializada con premios como Diapason D’Or do ano, Choc du Monde de la Musique, Cinco Estrelas de Goldberg, Grammophone Awards e Deutsche Schallplatten Preis. O seu disco en solitario Dolcissimo Sospiro coa Accademia Strumentale Italiana gañou o recoñecido Midem Classical Awards e o Stanley Prize, premio este último que volveu recibir polo seu disco, tamén en solitario, dedicado ás Cantatas italianas de Hendel para Glossa como mellor gravación de música de Hendel do ano 2010.
Invernizzi ofrece clases maxistrais de canto na Scuola Civica de Milán e na Universidade de Viena.
Ars Atlántica
O ensemble Ars Atlántica, fundado en 2007 e dirixido polo arpista Manuel Vilas, dedícase á interpretación de música dos séculos XII ao XVIII con especial énfase en repertorio español, portugués, italiano e hispanoamericano, centrándose sobre todo en obras barrocas para voz e continuo e instrumentos melódicos e continuo e pola música de ambientes privados e reducidos. O disco de debut de Ars Atlántica supuxo a primeira gravación mundial das cantatas venecianas procedentes do palacio Contarini en Piazzola Sul Brenta (Padova) interpretada xunto á mezzosoprano Marta Infante, rexistro sonoro que recibiu excelentes críticas así como o galardón Prelude Award Music (Holanda) como un dos mellores discos de música antiga do ano 2010.
Ars Atlántica e o seu director levan adiante o proxecto de gravación dos 100 tons humanos do chamado Manuscrito Guerra (2º metade s. XVII), que contén pezas vogais procedentes de obras teatrais do barroco español. A integral das pezas deste manuscrito reúnense en seis CDs dos cales xa saíron os volumes do 1º ao 5º na discográfica inglesa NAXOS, recibindo excelentes críticas e varios premios: disco excepcional da revista Ritmo (España, maio 2011), disco do mes da Musicweb internacional (EUA, decembro 2012) e premio á investigación e mellor disco (2017) outorgado pola Asociación de Grupos Españoles de Música Antiga (GEMA).
Ars Atlántica actuou nos festivais Via Stellae (Santiago de Compostela), En Claves (Huesca), Música Antigua Aranjuez, Semana de Música Antigua de Vitoria, Músika-Música de Bilbao, de Arte Sacro de Quito (Ecuador), de Música Española de Cádiz, Quincena Musical de San Sebastián, de Música Antigua de los Pirineos (FeMAP), Festival Internacional de Santander… así como no Real Coliseo de Carlos III (O Escorial), o Cuartel do Conde Duque (Madrid), o Teatro Principal de Santiago e, na súa formación a dúo, no Teatro da Zarzuela e no Museo do Teatro de Almagro (Cidade Real) durante a presentación da edición facsímile do manuscrito de música teatral da Confraría da Novena.
Ars Atlántica destaca pola peculiaridade das súas propostas, como Vivir la vida airada que recrea un serán na España do século XVII ou La palabra oculta, un peculiar recital poético-musical xunto á actriz e cantante Mónica de Nut composto por poesías e obras vocais creadas por monxas de clausura dos séculos XVI ao XVIII de España e América.
En maio de 2015 presenta, organizado pola Asociación de Amigos da Ópera de Santiago, un recital sobre os gondoleiros e a música veneciana no século XVIII xunto ao tenor portugués Fernando Guimaraes. En total primicia presentou no Festival Via Stellae 2015 a ópera Rinaldo de Händel na súa versión reducida de 1711 e autorizada polo propio compositor. O mesmo ano ofreceu un programa de música medieval centrado na figura de San Francisco de Asís, presentouse xunto a Marta Infante no festival de música antiga de Gante (Bélxica) e recibiu o premio Festclásica, outorgado pola asociación de festivais españois.
Ars Atlántica colabora ocasionalmente co cuarteto vocal Vandalia, xunto ao que gravou o CD Hirviendo el mar, dedicado a tons polifónicos e teatrais do barroco español, e un novo disco dobre sobre o Cancioneiro da Sablonara (s. XVII), financiado pola Fundación BBVA. En 2019 presentou en xira polo norte de España un proxecto sobre a compositora veneciana Barbara Strozzi no seu 400 aniversario.
Manuel Vilas
Nacido en Santiago de Compostela, onde inicia a súa formación musical, estuda arpas antigas dos séculos XII ao XVIII en Madrid con Nuria Llopis e en Milán con Mara Galassi.
Colaborou con numerosos grupos como Les Musiciens du Louvre, Al Ayre Español, Musica Ficta, Capela de Ministrers, Ensemble Elyma, Camerata Iberia, Coro da Comunidade de Madrid, Le Tendre Amour, Ludovice Ensemble, La Hispanoflamenca, Forma Antiqua, La Galanía, Musica Temprana, Private Musick, Vandalia, Ars Longa, La Trulla de Vozes, Orquesta Barroca de Sevilla, Coro Nacional de España, etc. nos máis importantes festivais en España, Europa e América.
Tamén ofrece concertos como solista con programas centrados na música barroca española, americana e italiana en concertos ofrecidos en Europa e América, ademais de conferencias e cursos en diferentes países. Colaborou tanto como acompañante como solista en máis de 60 discos con diferentes grupos e discográficas. Participou en producións operísticas en París, Oviedo, Bilbao e Viena (L´incoronazione di Poppea de Monteverdi), Madrid, Potsdam, Xenebra e México (La Púrpura de la Rosa de Torrejón y Velasco), Múnic, Bilbao, Vigo e San Sebastián (L’Orfeo de Monteverdi), así como na recuperación da obra escénica Andrómeda e Perseo no Corral de Comedias de Almagro e nas representacións da zarzuela Salir el amor del mundo de Sebastián Durón no Teatro Arriaga de Bilbao. Foi o primeiro arpista en ofrecer un curso de arpa barroca española nos EUA e Cuba.
Dende hai anos encóntrase centrado nun ambicioso proxecto de recuperación de pezas vocais do barroco español interpretadas exclusivamente co acompañamento da arpa de dúas ordes, tal como se facía na época. Deste proxecto ata este momento saíron varios discos compactos: un para o selo Naxos dedicado ás toadas de Sebastián Durón coa soprano Raquel Andueza, outro coa mezzosoprano Marta Infante titulado Tonos al arpa para o selo Enchiriadis e un terceiro cos tons de José Marín xunto ao tenor Felix Rienth.
Foi invitado polo festival de Flandres (Bélxica) e o Conservatorio da Haia (Holanda) para impartir clases maxistrais sobre arpas antigas ibéricas. Foi asesor no proxecto patrocinado pola Generalitat Valenciana de recuperación dos instrumentos dos frescos da catedral de Valencia.
Vilas é así mesmo pioneiro no estudo de certo tipo de arpas hoxe totalmente esquecidas, como a arpa xesuítica chiquitana (Bolivia, s. XVIII), a arpa dobre que circulaba pola coroa de Aragón no século XIV e, recentemente, presentou no Festival de Música e Musicoloxía Iberoamericana de Montevideo o seu estudo sobre a arpa no vicerreinado do Perú e a reprodución da arpa de Santiago Apóstol de Huachacalla (Oruro, Bolivia, s. XVIII).
Foi invitado a representar a España no VI Festival Mundial da Arpa na cidade de Asunción (Paraguai) sendo o primeiro arpista en ofrecer un recital de arpa de dúas ordes neste país. Foi profesor de arpa medieval e renacentista nos cursos de música medieval de Morella (Castellón). Ademais é profesor colaborador na Escola de Música Medieval e de Tradición Oral de Madrid.
Entre os seus máis recentes proxectos están a gravación, financiada pola Fundación BBVA, de 24 tons do Cancioneiro da Sablonara (principios do s. XVII) xunto ao ensemble Vandalia e a presentación na American Society of New York do seu traballo sobre o himno católico cuzqueño dos séculos XVI ao XIX.
Os seus próximos traballos discográficos serán: The Guerra Manuscript, Vol. 6, xunto a Lidia Vinyes-Curtis para o selo Naxos; Chantador de joi d`amor, sobre a figura do trobador Bernart de Ventadorn xunto á cantante Paloma Gutiérrez del Arroyo para o selo Etcétera e Compendio numeroso, o primeiro monográfico dedicado ao arpista Diego Fernández de Huete (ss. XVII-XVIII) para o selo Arkhé Music.
